"Mendeku eskubidea" irratian

Segituan, "Mendeku eskubidea" liburuari buruzko elkarrizketa pare bat:

Xorroxin irratia: Bueltan da eleberri beltza Baztanen: "Mendeku eskubidea"

Euskalerria irratia:"Mendeku eskubidea" aurkeztuko du Ernesto Pratek (H)ilbeltza zikloan

Naiz irratia: Mendekuak txirikordatuz

"Mendeku eskubidea" nobela prentsa idatzian

Ilbeltzaren bukaeran aurkeztu genuen "Mendeku eskubidea" Euskal Nobela Beltzaren Astean. Ondotik, Donostiako Elkar dendan aurkeztu genuen modu ofizialago batean.

Hemen bildurik, prentsa idatzian agertutakoak:

Berria: Mendekua eskubide

Gara: "Mendeku eskubidea", nobela beltza bezain koloretsua

Diario Vasco: Mendeku nahiak harilkatutako hiru istorio

Ttipi-ttapa: Ernesto Pratek "Mendeku eskubidea" aurkeztu du

Nobela berria!

Mendeku eskubidea du izena nobela berriak eta hauxe sinopsia:

Larru, neska punk toxikomano ohia, Baztango udalaren enplegu babestuko brigadan dabil, zenbait ijito eta marokoarrekin batean, bide ertzeko sasiak garbitzen eta seinaleak pintatzen; alde batera utziak ditu lehengo ohiturak eta makurdurak, baina ikusten dituen injustizien aurrean bor-bor sentitzen du barruan mendekurako gogoa.

Ernesto, enplegu babestuko arduraduna eta idazlearen alter egoa, liburu berri bat idazteko gai bila dabil, autofikziotik ihesi, baina aldi berean bere iraganaren mamuekin borroka egin beharko du.

Abdel saltzaile ibiltari dabil herriz herri, eta guardia zibileko Muturmotz sarjentuak xantaia egingo dio bere salataria izan dadin, kalerik kale entzun eta ikusten dituenak konta diezazkion.

Egun eta hemen, nobela beltz bat, bere osagai guztiekin: misterioa, krimena, kritika soziala… eta baita umore printza batzuk ere.

                                                                         ***

Hurrengo egunetan aurkezpenekin hasiko gara:

Lehen aurkezpena ilbeltzaren 27an izanen da Erratzun, (H)ilbeltzan, Euskal Nobela Beltzaren Astearen baitan, arratsaldeko 17:00etan.

Hurrengo aurkezpena Donostiako Elkar dendan izanen da,

ilbeltzaren 31n goizeko 10:30ean.

Bistan denez, gonbidatuak zaudete denak!

Mendeku ala hil!

"Bestaldean" euskal irratietan

 Hondoko elkarrizketa 2022ko abuztuaren 18an eman zuten euskal irratietako Goiz Berri saioan.

Euskal iheslari politikoen bizipenak biltzen dituen "Bestaldean" liburua aurkeztu dute.

1960 urtetik gaur egunera arte, arrazoi politikoengatik erbestera jo duten euskal herritarren lekukotasunak bildu dituzte bi iheslari ohi nafarrek. Anitzetan, klandestinitatea tarteko, itzalean gelditu da iheslari eta deportatuen kontakizuna. Hogeitamar elkarrizketetan bildutako bizipen bilduma honekin, errealitate ezkutu hori argitara ematea ukan dute helburu Jaione Doraik eta Ernesto Pratek, 'Bestaldean, Euskal Iheslari politikoen bizipenak' liburuarekin.

ENTZUN AUDIOA

"Bestaldean" BERRIA egunkarian

Hondoko elkarrizketa 2022ko abuztuaren 9an argitaratu zen.

Testua Maddi Ane Txoperenarena da eta argazkia Fokuko Idoia Zabaletarena

«Torturak erabat baldintzatu du ihes egiteko erabakia»

1960tik gaur egun arte arrazoi politikoengatik ihesean bizi izan diren euskal herritarren historiak bildu dituzte Doraik eta Pratek 'Bestaldean' liburuan. Nabarmendu dute askotarikoak direla bildutako bizipenak.

Iheslariak izan ziren haiek ere, eta transmisio lana egin dute Bestaldean. Euskal iheslari politikoen bizipenak liburuarekin (Txalaparta, 2022). Jaione Dorai Oskotzek (Berriozar, Nafarroa, 1985) eta Ernesto Prat Urzainkik (Berriozar, 1978) 30 iheslari eta iheslari ohi elkarrizketatu dituzte, eta narrazioak eta poesiak tartekatu haien hitzei, iheslari gehienen «bidea» markatu duten «bidegurutzeek» harilkatuta.

Iheslaria, itzal beltz hori... Ahantziak izan dira, nolabait?

JAIONE DORAI: Ez nuke esango. Gaia ez da hainbeste landu, baina ez dira ahantziak izan.

Zer dago itzal horien gibelean?

ERNESTO PRAT: Mugimendu politikoak erabili izan ditu itzalak ihesean daudenei erreferentzia egiteko, eta hamaika arrazoi daude tartean: bistan denez, errepresioaren mehatxuari izkin egiteko, segurtasun afera... Horrek ekarri du bazterreko gai bat izatea, erdi tabua. Pertsona bat ihesean dagoelarik, mamu gisako bat bilakatzen da, eta lagunek eta ingurukoek ez dute galdetzen. Baina silueta izateari esker biziraun dute hainbat hamarkadaz iheslariek.

Hain justu, ezezaguna da iheslarien errealitatea. Horri aurre egiteko modu bat da liburua?

DORAI: Bai. Eta orokorrean aipatzen da euskal gizartea, baina, gure inguruan ere, nahiko gai itzalekoa izan da.

PRAT: 1960ko hamarkadatik hona, denetarik gertatu da erbestean, hamaika errealitate, askotarikoak, konplikatuak, eta helburua zen aniztasun hori islatzea.

Liburua bizipenez osatuta dago nagusiki. Zergatik hautu hori?

DORAI: Bat, ez direlako kontatu. Eta bi, erbestea ezin delako kontatu bizipenak ezagutu gabe.

PRAT: Nolabaiteko bidea da liburuaren ardatza. Ihes egitea erabakitzen duzunean, bide bat hasten da, eta, bide horretan, ate edo bidegurutze batzuk aurkitzen dituzu, erabaki batzuk hartzen dituzu, egunerokoan gai batzuk suertatzen zaizkizu; kasurik hoberenean, sorterrira bueltatzen zaren arte. Iheslari bakoitza errealitate bat da, eta hori islatzeko modurik egokiena beharbada zen bakoitzak bizitakoaren arabera egitea. Horregatik puzzle hori.

DORAI: Euskal Memoriak euskal erbestearen inguruko liburukote bat argitaratu zuen duela urte batzuk, eta horrek jadanik jasotzen du 1936tik hona egindako erbestearen kronika sakona, datuz jositakoa. Kasu honetan, errealitatea modu zuzenago batean hurbiltzea zen helburua.

Bakoitzak du bere historia, baina badituzte antzekotasunak. Zein nabarmenduko zenukete?

PRAT: Ihes egitea erabakitzen duzunean hasten da bide hori, eta ia denetan oso presente dago Espainiako Poliziak eta Guardia Zibilak tortura erabili dutela: horrek erabat baldintzatu du ihes egiteko erabakia.

DORAI: Ematen du torturari ihes egiteagatik egin duzula ihes, baina ez da horrela izaten askotan. Tortura oinarri-oinarrian dago; askotan, torturak eragindako inkulpazio batzuetan atera delako zure izena: beste batzuk torturatu izanaren ondorioz zaude zu egoera horretan.

PRAT: Eta zu torturatuz lortuko dute autoinkulpazioa eta zuk bertze izen batzuk kantatzea, eta, orduan, errepresioaren txirrika bihurri hori mozteko modua da zu ez harrapatzea.

Eta behin bidea hasita?

PRAT: Pertsonaren izaeraren arabera: badira batzuk ihes egitea haustura bat bezala bizi dutenak, bertze batzuek aukera bezala...

DORAI: Kasu guzietan aurkitzen da errepresioa. Eta elkartasuna ere bai: etengabekoa da osagai hori, herrialde eta garai askotan. Iheslariek errepresio neurri askotarikoen pean biziraun badute, elkartasunari esker izan da.

Ziurgabetasuna ere hor da. Ez jakitea noiz arte.

PRAT: Etxe batean gorderik egoten ahal zara, bizitza publikoa egiten Iparraldean, paper faltsuekin atzerrian, baina ez dakizu momentuko egoera horrek zenbat iraunen duen.

DORAI: Hori ere bada errepresioaren ondorioa: dena gurutzatzen du denbora guztian.

Paradoxa bat dirudi: errepresiotik ihesi, eta berriz errepresioa.

PRAT: Askotariko neurri errepresiboak asmatu dituzte iheslarien kontra: entregak, konfinamenduak, asignazioak, deportazioak, atxiloketak, espetxeratzeak, paperak kentzea...

DORAI: Eta gerra zikina.

PRAT: [Joseba] Sarrionandiaren aipu batean aipatzen da inkisidoreak oso irudimentsuak direla.

Emakume iheslariak «bi aldiz ikusezin» direla diozue, baina liburuan entzuten dira haien ahotsak: salatzen dute matxismoa, zaintza lanak ikusezinak direla...

DORAI: Emakumeok ez dugu baldintza eta egoera parekidea bizi alde horretatik ere: azkenean, gizartearen isla da. Emakume iheslariek aipatzen dutenez, errepresioa izan dute bizkar gainean, eta zama hori ere bai.

Zuek biak ere iheslari ohiak zarete. Zertan eragin dizue?

PRAT: Lagundu egin digu lana planteatzeko orduan: nola enfokatu. Eta, gero, gauzak errazten dizkizu barnetik ezagututako errealitate baten inguruan solastatzeak: gaiak elkarrizketatuei planteatzeko garaian... Beste iheslari eta iheslari ohien harrera ere ezberdina izan da, nik uste: konfiantza horrek lagundu du.

DORAI: Guztiz. Segur aski ez zen posible izanen gu ere ez bagina kide izanen. Eta guri ere liburu hau ekarpen gisa atera zaigu, bihotz-bihotzez; errealitate hori ezagutu dugulako, eta bazelako zerbait transmititu beharrekoa.

Batzuek erabaki dute ezizenez agertzea. Gai mina da oraindik?

DORAI: Errepresaliatu batentzat, ez da erraza izaten bizipenez solastatzea. Batzuetan, haiek beharra ikusita ere, agertzen zen halako bertigo bat, agian bazirelako gauzak haien inguru hurbilean ere kontatu gabekoak. Orduan, bat-batean liburu batean agertzea... Ez errepresioagatik bakarrik: orokorrean, jendea izan da anonimoa.

PRAT: Jendeak lotzen du sobera agertzea arazo posibleekin ere, beti badelako arriskua kausa berriak pizteko, edo zaharrak berpizteko... Azkenean, errealitate bat da: kausa zahar pila bat ireki dira azken urteetan.

DORAI: Eta, gero, errepresaliatu guztiei gertatzen zaiena: «Ez, nirea ez da garrantzitsua».

Iheslari anitzek itzultzeko aukera izan dute, baina badira oraindik ezin dutenak. «Noizbait iheslarien egoera konponduko bada» aipatzen duzue: liburuak balioko du horretarako?

PRAT: Liburu honek agerian uzten du gaur egun ere zer gertatzen ari den. Badira 25 iheslari eta zortzi deportatu ez dutenak etxera itzultzerik. Egoera hori konpondu gabe dago: mahai gainera ekartzen du abisu hori.

DORAI: Horrek ez du esan nahi ezagutaraziz bakarrik konponduko denik: EIPK-k bide orri bat plazaratu zuen Miarritzen 2013an, eta hor plazaratu zituzten konponbiderako oinarriak. Baina kontu oso logikoa da: ezagutzen ez den errealitate bat nola landu? Hori da oinarria.

 

Hurrengo ekainaren 17an "Bestaldean. Euskal iheslari politikoen bizipenak" liburua aurkeztuko dugu Jauntsaratsen, Basaburuan.

Hitzorduaren harira, honako elkarrizketa egin digute Esan Erran irratian:

 dute ostiralean Jauntsaratsen - Basaburua - Amezti.eus

Ondoko artikulua GARA egunkarian eta NAIZ agerkari digitalean agertu zen 2022ko maiatzaren 16an "Bestaldean. Euskal iheslari politikoen bizipenak" liburuaren harira.

Testua Martxelo Diazena da eta argazkiak Idoia Zabaletarenak.

 

Iheslarien bizipenak jaso dituzte ‘Bestaldean’ liburuan Jaione Doraik eta Ernesto Pratek

Iheslarien bizipenak jaso dituzte Jaione Doraik eta Ernesto Pratek “Bestaldean” liburuan. Ihes egitera behartuak izan zirenen testigantzak bildu dituzte. 30 iheslari edo iheslari ohi elkarrizketatu dituzte, guztira: errealitate anitz eta zabal baten lagin bat besterik ez.

“Bestaldean. Euskal iheslari politikoen bizipenak” idatzi dute Jaione Doraik eta Ernesto Pratek. Txalapartak argitaratu duen liburuan iheslariek urtetan bizi izandakoa gogoratu nahi izan dute. Erakusten dutena haiek bizi izan dutenaren zati bat baino ez dela argi dute. «Jaso dugun bizipen bakoitzak liburu bat merezi du», diote. Hala ere, argi dute iheslarien errealitatea zabaltzea egin beharreko lana zela. Kaleetan agertzen diren silueten atzean dauden pertsonen historiak kontatzea merezi duelako. Euskal Memoriak iheslariei buruzko lan mardula plazaratu zuen, dokumentazio ugari eskaintzen duena. Txalapartako Garazi Arrula editoreak azaldu duenez, lan honekin horren atzean dagoen alderdi humanoa aurkeztu nahi izan dute.

Dorai eta Prat Berriozarrekoak dira, eta iheslariak izan dira biak. «Belaunaldi desberdinetakoak gara, baina ihesak batu gintuen. Guretzat oso hurbileko gaia da hau», dio Doraik, ideiarekin ia bost urte eman dituztela azaldu aurretik. «Errealitate hau nahiko ezkutukoa izan da oro har. Baita gure inguruan ere. Hamarkadetan luzatu den esperientzia kolektiboa da eta oraindik ere konpondu gabe dagoena. Guretzat oso nabarmena zen ezagutarazi beharra zegoela eta lanari ekin genion», gaineratu du.

Errealitate zabala

Lehen erronka milaka bizipen liburu batera eramatea eta liburu hori irakurgarria izatea izan zen. «Errealitate zabal, anitz eta konplexu batez ari gara. Oso sakona». Argi zuten subjektua iheslariak izanen zirela. «Beraiei ahotsa eman nahi genien, jakinik ikuspegi ugari zeudela», dio Doraik.

«Liburuan lehen pertsonean agertzen direnak iheslariak edo iheslari ohiak dira», nabarmendu du Pratek. «Beste errealitate batzuk aipatzen dira, familiak, bikotekideak eta abar, baina lehen pertsonan agertzen diren ahotsak iheslariak edo iheslari ohiak dira».

Azken erbestealdia kontatu nahi izan dute. «Badakigu Euskal Herrian erbesteak ez duela etenik izan», nabarmendu du Doraik. Lanean 1960an hasitako erbestealdian zentratu dira.
Jaso dituzten ahotsen artean –30 iheslari edo iheslari ohi elkarrizketatu dituzte, guztira– aniztasuna da ezaugarri nagusia. «Hamarkadetan iheslarien komunitatea munduan zehar barreiatuta egon da. Oso egoera desberdinetan, oso baldintza desberdinetan. Belaunaldi desberdinak daude tartean. Aniztasun oso zabala dago eta aniztasun hori bildu nahi izan dugu», diote.

Bizipenak kontatu nahi izan dituzte, «ihesa ezin baita azaldu bizipenak kontatu gabe». «Lanaren helburua ibilbide kolektibo baten kontaketa egitea da, bizipenetatik abiatuta. Argazki orokor bat egin nahi izan dugu oso anitza eta sakona den errealitate honen inguruan. Eta bide batez, oraindik konpondu gabeko zerbait dela erakutsi nahi izan dugu. Oraindik ere Euskal Herrian libre bizitzeko eskubidea ez duten herritarrak daudelako», gaineratu du Doraik.

Izenburuari dagokionez, «ezkutuko errealitate horren bestaldean dagoena liburuan azalduko genuela» erakutsi nahi izan dutela adierazi du Pratek. «Silueta horien bestaldean zeuden pertsonak agerian utzi nahi izan ditugu. Klandestinitate maila horren bestaldean egon diren bizipenak ere agertu nahi izan ditugu. Aunitzetan, zoritxarrez, eta hori ere liburuan azaltzen da, iheslariei bi muturrak tokatu zaizkie. Edo itzal bat zara edo telediarioetako titularra zara. Albistegien bestaldean daudenak agertu nahi izan ditugu. Eta klandestinitatea eta ihesaren egoeraren bestaldean gertatu diren gauzak kontatu nahi izan ditugu. Hainbeste ezagutzen ez den bestalde horretan jazotakoak», gaineratu du.

Liburua osatzen eta hasierako ideia fintzen hasi zirenean, iheslarien aniztasunarekin egin zuten topo. «Iheslari bakoitzak bere bizipen propioak ditu, bere istorio propioak. Baina aldi berean baziren faktore batzuk belaunaldi desberdinetan, egoera desberdinetan, geografia desberdinetan, gurutzaten zirenak», azaldu du Pratek.

Faktore komun horiek liburuaren ardatz bilakatu ziren. Ez zuten kontaketa kronologikorik egin nahi. Sorterritik ihes egitea, gainditu beharreko mugak, topatzen diren bidelagunak, herrimina, errepresioa, elkartasuna eta itzulera aztertzen dituzte liburuaren kapituluek.

Hainbat profiletako iheslari eta iheslari ohiekin kontaktua egin eta elkarrizketak egiteari ekin zioten. «Oraindik sorterrira itzuli ez direnekin hitz egin dugu; beste batzuek zorionez sorterrira itzultzeko aukera izan dute», dio Pratek.

Elkarrizketa fasea liburuaren ekoizpenan konplikatuena izan dela onartu dute. «Ez da erraza bere historia kontatzeko prest dagoen jendea aurkitzea. Ezezkoak jaso ditugu. Bertze batzuek parte harte dute eta horiena jaso dugu».

Gai delikatua

«Jendeak beharrezkotzat ikusten zuen horrelako liburu bat, baina beharbada ez zeuden prest horretan azaltzeko», esan du Pratek. «Errepresaliatu batentzat inoiz ez da erraza bere bizipenei buruz solastea. Gai hau delikatua delako, eta inguruan konpartitu gabeko gauza asko izanda, zaila da liburu baterako kontatzea», erantsi du Doraik.

«Bertigoa badago. Gertatu izan zaigu: pertsona batekin elkarrizketa egin eta izenarekin agertzeko arazorik ez zuela esan; argitaratu aintzineko zirriborrroa bidali bere datuak zehatzak zirela konfirmatzeko eta bere izena paperean ikusita bertigoa sentitzea eta ezizen bat erabiltzea eskatzea. Lehenik ezagutzen genuen. Ez da gauza bera gurekin, kafe baten bueltan, gauzak kontatzea edo liburu batean azaltzea», azaldu du Pratek.

«Errepresioa berriro ere berpizteko aukera ere hor dago. Kasu zaharrak berpiztu izan dira eta berriak asmatu ere. Venezuelatik itzulitako batek aipatu zigun gai hau. Ez dakizu edozein momentutan zerbait berria asmatuko dizuten eta etxean egotetik berriz ere 30 urteko espetxe zigorrera pasatuko zaren. Hori hor dago eta ez du laguntzen», kontatu du Pratek.

«Liburua puzzle gisako zerbait da: bildu dugun informazioarekin gai ardatzen arabera aurkeztu ditugu bizipenak. 30 lagun elkarrizketatu ditugu. Batzuk izenarekin azaltzen dira, beste batzuk ezizenarekin. Hori gertatu da. Badaude kasuak», gaineratu du.

Noizbait ihes egin behar izana da liburuko protagonistek batera duten ezaugarri bakarra. «Baina bakoitzak bere ibilbide propia izan du. Aniztasun horretatik lagin bat hartu dugu. Badira 60ko hamarkadan ihes egin zutenak eta 2010. urtean ihes egin zutenak ere bai. Gerra zikinetik hasi eta euroaginduetaraino. Familiarekin ihes egin zutenak, familia erbestean sortu zutenak... Beste milaka ahots jaso ahal genituen eta iheslari bakoitzak badauka liburu bat idazteko adina bizipen», azaldu du Doraik.

 

Bestaldean. Euskal iheslari politikoen bizipenak

Lau urte pasa dira ideia honekin hasi ginetik, tartean mundu mailako pandemia bat eta guzti. Bada, aste honetan, azkenean, “Bestaldean. Euskal iheslari politikoen bizipenak” liburua aurkeztuko dugu.

Asteazkenean, maiatzaren 11n, Txalapartako editorea den Garazi Arrularekin aurkeztuko dugu lana, goizeko 11:00etan Iruñeko Karrikiri euskal dendan.

Arratsaldeko 19:00etan, aldiz, Katakrak liburu dendan aurkeztuko dugu solasaldi formatuan, liburuan parte hartu duten zenbait protagonistekin batera.

Bertzetik, agendarekin jarraituta, maiatzaren 20an liburuaren bertze aurkezpen bat izanen da, kasu horretan Baztanen, Elizondoko Amezti elkartean arratsaldeko 19:30ean.

Bistan denez, gonbidatuta zaudete denak!

HARTZA GERRA (VII)

Hori luxua! Mantis religiosa belarrarekin nola, halatsu uztartu ziren kanapearen kuxinak Hartzaren gorputzarekin. Gogoratzeko gai zenetik lurrean egiten zuen lo, mendian. Bere hezurrek zinez eskertu zuten bunkerreko kanapearen masajea. Hartzaren aurpegian gau luze eta erosoa iragartzen zuen irribarrea ageri zen.

Victorio, plan hobeago baten faltan, Hartzaren ondoan etzan zen lurrean, bola bat eginda.

Gauerdia pasata ipar haizea sartu zen Otsondo aldetik eta bunkerreko atea kolpeka hasi zen lehertutako markoaren kontra, itxita atxikia zuen denbora guzia amorruz ordainarazi nahiko balio bezala, mendekuz edo. Kolpeek iratzarri egin zuten Hartza, baina erabat kontziente egon gabe.  jaikitzeko gogorik gabe, “geldituko da” pentsatuz, buelta erdia eman eta loak hartu zuen berriro.

Ipar haizeak hodei ilunak ekarri zituen eta begien itxi-ireki batean alimaleko erauntsia hasi zen. Euriak bere beheranzko bidean harrapatzen zuen guzia kolpatzen zuen bortizki. Oinazturek bata bertzearen gibeletik amiltzen ziren zeruan ibilbide argitsuak eta aingerutsuak marraztuz, paparazzien flashak imitatuz. Ortotsek soinu banda paratzen zuten, ekaitzari indar beldurgarria emanez.

Oinaztura baten flashean ikusi zen dagoeneko ez zela irribarrerik Hartzaren aurpegian. Urduri antzera, buelta eta buelta ari zen kanapearen gainean, ezinegonaz. Oraindik lo hala ere, izerdi hotz batek bere gorputz guzia bildu zuen. Ateak bere erritmo desesperatua markatzen zuen markoaren kontra, pum, pum-pum-pum, pum, pum-pum... ortotsen mehatxu etengabearekin batera... oinazturen flashak, flash, flash, flash-flash-falash...

Musika elektronikoak ondokoarekin solastatzea oztopatzen du, hitzak entzun baino irakurri egiten dira, ondokoaren ezpainetan irakurri. Argi azkarrek gure mugimenduak mozten dituzte, robotak bagina bezala. Argi batetik bertzera hurkoaren dantza asmatu egin behar da. Gorputzak musikaren erritmoan labaintzen dira argiek kontrakoa erran arren. Nire mingain lodiak zeozer erran nahi zuen, edo erran du, eta hurrengo flasharekin batera ukabila ikusten dut nire aurpegira buruz. Zas! One biscuit for you. Whiskia eta coca colaren zapore gozoa aurpegian suma dezaket, usaina arroparen gainean. Errieta egiten diot nire mingainari, nahiz eta ez jakin zer erran duen, eta barkamena eskatzen diot duela hamar minututik ezagutzen dudan nire lagunik hoberenari. Bera ere pasatu omen da ukabilkada ematean, eta barkamena eskatzen dit sorbaldatik hartuta. Muxu bat ematen dit kubataz bustitako aurpegian eta, bere hitzak airean irakurri eta gero, komunerako bere gonbidapena onartu dut. Mundiala haiz, maite haut. Biba hi! Ezpaineko odola izerdia eta kubatarekin nahasten da nire aurpegian, mingaina paseatzera aterata nabari dezaket. Kontent nago. Negar egiten dut. Beldurra daukat. Gehiegizko indarrak gainezka egiten du nire gorputzaren barnean, poroetatik destilatzen da. Hankek ez dute kasurik egiten. Negar egiten dut. Kontent nago. Ez dut beldurrik. Pum, pum, pum... flashak. Argiekin jendea. Gero espektroak. Musika honek hilak berpizten ditu. Pum, pum, pum... Nik ere maite haut. Nire lagunik hoberena haiz. Ez dugu iparrorratz beharrik, espektroen inertziak komunera ekarri gaitu. Menua zabala da. Nik speeda, nahastea txarra omen dela, kar, kar, kar... Oxtia! Speed hau on-ona da, mina eta guzti egiten du. Maite hau, nire lagunik hoberena haiz. Bihotza berrehunera paratu zait eta dantzalekura ailegatu naizenerako han zeuden aspaldi nire hankak. Pum, pum, pum... Nire besoek pum guztiak harrapatzen dituzte eta kulunkatu egiten naiz pistan zehar Tarzan baten antzera. Dantzalekua da nire jungla. Argiak. Flashak. Argiak eta flashak. Flash-flash-flash... Argazkirik ez, otoi. Kar, kar, kar... Nire junglan jaun eta jabe. Lagunez inguratuta nago. Ez dut beldurrik. Kontent nago, lagunez inguratuta ez dut beldurrik. Pum, pum, pum... Negar egiten dut, beldurra daukat. Flash, flash, flash... Non zaudete? Flash batetik bertzera dantzalekua hustu egin da, bakarrik nago. Non zaudete? Negar egiten dut. Beldurra daukat. Hankek ez dute gelditu nahi. Besoek ere ez. Bakarrik nago. Beldurra daukat. Pum, pum, pum... Itzali musika madarikatu hori, utzi bakean! Bakarrik nago eta beldurra daukat. Pum, pum, pum... itzali musika, utzi bakean! Itzali flashak! Bakarrik nago eta bakarrik egon nahi dut! 

Atea. Ortotsak. Euria. Oinazturak.

Euria. Atea. Oinazturak. Ortotsak.

Oinazturak. Euria. Ortotsak. Atea.

Ortotsak. Oinazturak. Atea. Euria.

Bunkerreko lur hotza utzi eta kanapera igo zen Victorio, Hartzaren gorputz izerditua eta hoztuaren kontra etzanez. Victorioren berotasuna nabaritzean buelta sonanbuluak emateari utzi zion Hartzak.

Lagunez inguratuta ez dut beldurrik.

Nafarroako zulo ilun eta hezeen katalogoa

 

Zalantzak nituen izenburuarekin. “Nafarroako zulo ilun eta hezeen katalogoa” izenburuak nahi nuena adierazten zuen, baina luzeegia irizten nion. “Nafarroako zuloak”, aldiz, motzegia iruditzen zitzaidan. “Nafarroako katalogo espeleologikoa” formalegia zen, gatzgabea.

Espeleologia taldeko egoitza Iruñean geneukan nahiz eta, taldekideok, Nafarroako geografian barreiaturik bizi ginen. Nafarroako katalogo espeleologikoa ari ginen osatzen eta izenburua falta genuen. Niri, taldeko izkiriatzailea izanik, katalogoaren testuen lanketa egokitu zitzaidan, izenburua barne.

Oinarrizko testuak idatzita, Maitek lagundu behar zidan zuzentzen eta txukuntzen. Bezperan idatzi nion, eta Irurtzunen finkatu genuen hitzordua, bere etxean. Maitek kitzikatu egiten ninduen eta berarengan pentsatzen masturbatu nintzen bezpera hartan, nire ohantzearen fantasien tolestura bakartietan. Agerikoa zen katalogo espeleologikoa bigarren mailako helburua zela niretzat, Maiterekin elkartzeko aitzakia baino ez. Berarekin larrua jotzea nolakoa izanen zen pentsatze hutsak aberetzen ninduen.

Begiak ixtean, Maiteren gorputz biluzia masajeak emateko ohatilan irudikatzen nuen, edo egongelako mahaiaren gainean luze-zabalean etzana gelaren erdian, museoetan bitxirik baliotsuena erakusten den gisan. Begi itxiekin egonen zen, lo antzera, hila antzera. Musika lasaia egonen zen, apal, entzunezin kasik. Luma bat eskutan, zeremoniatsu hurbilduko nintzen beregana, luma nabala bilakatuta gutizien jainkoentzat sakrifikatzera joanen banintz bezala. Lumaren punttarekin Maiteren gorputz horizontala arakatuko nuen sigi-saga kitzikagarrietan. Fereka borobilak eginen nizkion zilborrestearen inguruan. Uzkurtu eginen zen, oilo-larrua paratuko zitzaion. Luma bihurria titietara zuzenduko nuen eta alderraiko marrazkiak eginen nizkion titiburuak gogortu arte. Orduak egonen nintzen gorputz mortu hura ferekatzen, behatzen. Desiratzen. Soilik eskuraezina dena desiratzen ahal den indarraz.

Garbi-garbi joan nahi nuen Maiterengana, badaezpada, zokorik ezkutuena ere zurrupatua izateko moduan. Dutxa bat hartu nuen joan baino lehen. Luma burutik ezin kenduz, fusila garbitu nuen berriz dutxa beroaren azpian. Mahaspasa baino idorrago joan behar nuen.

Nafarroan hiru mila haitzulo baino gehiago daude, hiru mila zulo ilun eta heze. Osatzen ari ginen katalogo espeleologikoan haitzulo guztien zerrenda agertzen zen, kokapen koordenadekin. Kobazulo eta leize esanguratsuenen topografiaz gain, Nafarroako eremu geologiko nagusien inguruko testu labur zenbait paratu behar genituen. Datu asko eta testu gutxi, beraz.

Maiteren etxean, berehala ekin genion testuen errepasoari, eta berehala bukatu genuen.

-Horretarako honaino etortzea alferrik zela erran nizun telefonoz -desenkusatu zen Maite.

-Ez du inporta -erantzun nion-, ez nuen bertzerik egiteko.

Bistan denez, ez nuen larrua jotzeko asmo-beti-presente aitortu.

-Eta, zerbait idazten ari zara? -galdetu zidan deblauki.

Gorroto nuen galdera hura.

-Ez. Uste dut sormenezko krisian nagoela.

-Bada, lehengoan zurekin oroitu nintzen.

Ordenagailua berriz piztu eta egunkari bateko bertsio digitala erakutsi zidan Maitek, notizia bat seinalatuz. Titularra irakurri zidan.

-“Narrazio erotikoen lehiaketa antolatu du “kaixomaitia.eus”-ek”.

-Anda!

Notizia irakurri nuen hortz artean.

-Zergatik ez duzu ipuin erotiko bat idazten?

-Sormenezko krisian nago -errepikatu nuen motibaziorik gabe.

-Benga, animatu, nik lagunduko dizut.

Ideia hura apur bat gehiago gustatu zitzaidan. Beti soinean neraman ideiak apuntatzeko libreta atera nuen. Orri guztiak txuri zeuden, aipatu krisiaren lekuko.

-Espeleologian girotutako istorioa izan zitekeen -proposatu zuen Maitek.

Baiezko mutua egin nion eta libretan apuntatu nuen proposamena.

Normalki ibiltzen ginen leizeetara joan zitzaidan burua eta hankartea, supituki, hoztu egin zitzaidan.

-Ostia, kobazuloak munduko tokirik ez-kitzikagarrienak dira. Ilunak, hotzak, hezeak...

-Ez dakit, ba... -une batez pentsakor gelditu zen-. Niri bederen, behin baino gehiagotan iruditu zait zakilak ikustea estalagmitetan. Eta meandro aunitzek utero bat dirudite, eta putzu batzuek baginak!

Irribarrea marraztu zitzaidan aurpegian. Egia zen. Sorogainen esploratzen ari ginen kobazuloan, errate baterako, bagina handi baten forma zeukan putzua aurkitua genuen, “baginaren putzua” bataiatua genuena, hain zuzen.

-Esplorazio baten istorioa izan zitekeen -Maitek ideia erauntsiarekin jarraitu zuen-, egunetako esplorazioa, adibidez, eta bi espeleologo bibakean liatzen dira, laurehun metro lur azpian.

-Ostia ze hotza, hor liatzea ere!

-Tira, ipuin bat da, erabili imajinazioa!

Arrazoia eman nion buruarekin eta botatako ideiak apuntatu nituen libretan.

-Hori da -segitu zuen inspiraturik-, alimaleko hotza izanen dute espeleologoek eta beren gorputzak lotuko dituzte apur bat berotzeko. Hasiera batean besarkaturik baino ez, ondoren, gorputzen beroa gehiago probestu ahal izateko, gerritik goiti biluzik inarrosiko dituzte beren gorputz makilatuak. Ohartu orduko ahoak janen dizkiote elkarri eta eskuak zirrikitu guztietatik sartuko dizkiote elkarri antsietatez. Luze gabe, laurehun metro lur azpian dagoen bibaka besta bat izanen da: muxuak, ferekak, felazioak, pajak, cunnilingusak...

Maitek mota guztietako keinu lizunak egiten zituen beso, esku eta ahoarekin solastatu bitartean. Ni, bere parean mutu ez lurrerako ez zerurako, ikusten ari nintzena ezin sinetsirik begiratzen nion.

Errandakoa apuntatzeko keinu mutua egin zidan.

Muxuak, ferekak, felazioak, pajak, cunnilingusak...

-Azkenean neskak atzamar bat sartuko dio mutilari uzkitik eta, mugimendu lizunak eginez, mutilak inoizko orgasmorik basatiena izanen du, konortea galtzeraino kasik!

Maite niri begira geratu zen bere istorioa bukatu zuelarik, nire oniritzia eskatuz nolabait. Nik, moztuta, libretan ezkutatu nuen begirada eta azken ideiak apuntatu nituen.

Neskak mutilari atzamarra uzkitik, mutilak orgasmo basatia (konorterik gabe).

Harri eta zur nengoen. Nire fantasia erotikoetan luma poetiko bat eskaintzen nion Maiteri eta berak Sodoma eta Gomorra bisitatu nahi zituen. Apur bat gorritzen nintzela iruditu zitzaidan, ahalke inozo baten erruz. Txiki egiten nintzela sentitu nuen eta Maiterekin gainkatzeko ez-gai peritatu nuen nire burua.

Luma ttiki bat baino ez dut errepikatzen nuen nire baitan, laku bat husteko ontzi txiki bat baino ez duenaren etsipenaz.

Muxuak, ferekak, felazioak, pajak, cunnilingusak... Zerrendaren errepasoa egin nuen mentalki, fruta erostera joaten denaren antzera.

-Ba omen da honezkero mamadak eta potota-jateak sexua ez direla diona -zirikatu nion Maiteri nire burua cooltzat hartuz.

-Mamada huts bat akaso ez. Potota- edo zakil-jate trakets bat edozein lagunek egin diezazuke ostatu zikin baten komunetan, baina jataldi dotore bat bertze kontu bat da.

Maiteren arrapostuak ustekabean harrapatu ninduen berriz. Jokoz kanpo nengoen.

-Irudikatu zure burua gela epel batean -jarraitu zuen-. Biluzik zaude, etzana. Norbait sartzen da gelara bat-batean, ez du inporta nor, laguna ala ezaguna, eta, deus erran gabe, dakarren txokolate epela zure gorputzean isurtzen du. Zure hankartea ongi blaitzen dela ziurtatzen du eta, Hanselek eta Gretelek etxeari nola, hala ekiten dio jataldiari; plazerez, desiraz, gutiziaz eta jalekeriaz. Ea nor ausartzen den hori ez dela sexua erraten...

Isilune txikia egin zuen Maitek, pentsakor, begirada urrunean galdua.

Nik nire aldetik, dardara batean kasik, seko zorabiatu behar nuela iruditu zitzaidan, uzkian atzamar beharrik gabe.

-Txokolatea ez bazaizu gustatzen natillekin edo jogurtarekin egin daiteke ere, baina hotzagoa da -erantsi zuen bat-batean Maitek ahots doinu natural batez, legatza labean egiteko errezeta azaltzen ariko balitz bezala.

Jarraian bertze galdera bat egin zidan.

-Geldituko zara bazkaltzen?

Nahasia nengoen eta zalantza egin nuen erantzun baino lehen.

-Ez, mila esker. Goiz bukatu dugula aprobetxatuta, etxera joan eta mandatu batzuk eginen ditut.

Nire erantzuna arraro eta hotz samar aditu zen baina Maitek ez zuen berriz galdetu. Irudi eta informazio aunitz asimilatu behar nituen. Luze gabe, autoan nengoen.

Iruñeko bidean Maitek proposatutako errezetari buruz pentsatu nuen eta, hotzagoa izanagatik, natillak aukeratu nituen. Maite irudikatu nuen, nire karaokean kantatzen mikrofonoa natillaz blai. Irudiak kitzikatu egin ninduen. Segituan bibakeko eszenako gainkaldira joan zitzaidan burua eta irribarre entretenitua marraztu zitzaidan aurpegian. Atzamarra ikusten nuen, ongi sartua uzkian. Bat-batean, seinale txiki batzuk agertu ziren errepide bazterrean, abiadura moteltzeko. Istripua ote zen pentsatu nuen nire baitan. Arrapostua bertze seinale batek eman zidan.

Control - Guardia civil - Police

Agente batek gelditzeko agindua eman zidan, baztertzeko eta autoaren motorra itzaltzeko.

-Nondik zatoz?

Huts egin duen txortaldi batetik pentsatu nuen.

-Irurtzundik -erantzun nion.

-Nora zoaz?

Atzamarra uzkian sartuko didan norbaiten bila pentsatu nuen.

-Iruñera -erantzun nion.

Gidabaimena eta nortasun agiriak eskatu zizkidan.

Ohartu orduko, guardia zibila nire gauzak ari zen miatzen.

-Zer da hau? -galdetu zidan nire motxilako libreta seinalatuz.

-Oharrak hartzeko libreta bat -eta, jarraian, nire delitua aitortu nuen-. Idazlea naiz.

Entreteniturik, guardia zibilak bekainak goratu zituen libretako oharrak gainetik irakurtzean. Bitartean, irrati asotsak entzuten ziren guardia zibilen autotik. Nire datuak zentralarekin egiaztatzen ariko zirela pentsatu nuen. Aspertzen hasia, alderrai paseatu nuen begirada. Urrunean, Gaztelu eta Txurregi mendiak ikusi nituen. Dudarik gabe, bi titi puntadun ziruditen Iruñea aldeko perspektibatik. Irriñoa egin nuen. Egiazki, nireak ez zuen konponbiderik.

Idazle izatea ez zen delitu nahikorik eta, dokumentuak itzulita, jarraitzeko agindu zidaten. Iruñeraino gelditzen zitzaidan bidea hausnarrean eman nuen, narrazio erotikoen lehiaketan parte hartuko nuen ala ez deliberatzen. Ordura arte idatzia nuen ia guztia erotikoa zen, ala pornografikoa, eta bertze erregistro bat bilatu nahi nuen. Horregatik sormenezko krisia seguruenik. Agian ez nekien bertzerik egiten. Nire fantasien esklaboa ote nintzen? Ala erotismoaren militante duina nintzen, euskararen edota giza eskubideen militantea izaten ahal den gisa berean? Galdera hauek guztiak burutan, argia ikusi nuen supituki: euskal literatura erotikoa ekaitza perfektua zen, giza eskubideak euskararen bidez bermatzen zituena. Horixe baietz!

Maiteren ideia neukan gainera, nire libreta-oharrez-betea horren lekuko.

Zalantza tekniko bat sortu zitzaidan: izenik ba ote zuen konortearen galera eragiten zuen ipurdiko atzamar sarketak? Interneten bilatu beharko nuen. Izenik ezean, “xake mate” deituko nion maniobrari, erremate zentzua emanez. Bueno, “xake maite”, euskarazko hitz jokoa eginez. Luze gabe, “xake maite” euskal labela zeukan joko paradisutarra munduko zoko guztietan praktikatuko zela imajinatu nuen umoretsu.

Gora euskal literatura erotikoa! Gora!

Etxera ailegatzean lehiaketaren oinarriak sarean bilatzea eta irakurtzea izan zen egin nuen lehenengo gauza. Sari politak ziren, erakargarriak. Zuk militantziagatik egiten duzu! egin nion errieta nire buruari.

Oinarrietako paragrafo bat bi aldiz irakurri nuen:

Kontutan hartuko da baita ere, idazlanak genero berdintasunean eta honen errespetuan oinarrituak izatea. Eta heteronormatibitatetik haragoko harreman afektibo eta sexualen inguruko begirada ireki eta zabala proposatzea.

Prefosta, ados nengoen paragrafo hartan proposatzen zenarekin baina zerbaitek krak egin zidan. Nik fantasia erotikoak idatzi nahi nituen eta, fantasia ziren heinean, erabat libreak izan behar ziren, nire ideologiaren kortsea erantzita. Areago, fantasia horietako batzuk ametsak ziren, kontziente egon gabe izandakoak. Ezin nion erran nire subkontzienteari zerekin amestu. Nire ideologia ezin zen nire fantasien inkisizioa izan. Fantasiak nire imajinazioaren espazio kontrolaezina ziren eta ez nuen askatasunaren preso izan nahi. Fantasia eta errealitatea desberdintzea, ez nuen bertzerik egin behar. Kitto. Tarteka izaten nuen bortxaketaren fantasia, beharbada, adibiderik gorena zen. Fantasia hura hamaika bidetik azter zitekeen psikologiatik, baina errealitatean ez nuela bortxatua izan nahi eztabaidaezina zen.

Anaïs Nin idazlea etorri zitzaidan burura, bere literatura erotikoan bortxaketaren fantasia agertzen zelako. Jarraian, Ninen “Euskalduna eta Bijou” izeneko ipuinarekin gogoratu nintzen, non, aurrenekoz, euskaldunok desira objektu gisa agertzen ginen nazioarteko literaturan.

Burua estutu nuen, zerbait originala pentsatu nahian. Nafarroako kobazuloren batean kokatu nahi nuen istorioa, zulo ilun eta hezeren batean. Labar artea nire alde zegoen, izan ere, zakil eta aluen errepresentazioa ohikoa zen historiaurreko artean. Paleolitotik, milaka urte daramatzagu zakilak, aluak eta irudi sexualak zirriborratzen, ikastetxean nerabeek klaseko mahaian egin bezala. Historiako kontsolatzailerik zaharrena Alemaniako Hohle Fels kobazuloan aurkitu zen, eta hogeita zortzi mila urte zituen. Hogei zentimetroko harri findua zen.

Entsalada lizunerako osagaiak buruan nituen. Orain apailatu egin behar nituen.

Nire memoria arakatu nuen, literaturak kontatutako lehen larru-jotzearen bila. Jean M. Auel-en “Lurraren seme-alabak” saga mitikoa etorri zitzaidan burura, “The Clan of the Cave Bear” eta enparauak, non Ayla neskatiko Cro-Magnonak Jondalar gaztea ikusten duen Santa Ageda jotzen sasi batzuen gibelean. Uste baino sexu eszena gehiago ageri ziren saga hartan, batzuek “Sexua haitzuloetan” izengoitia paratzeraino.

Erabaki bat hartu nuen: ez nuen historiako lehen sexuketa kontatuko, neurri batean egina zegoelako. Nik txortaldirik sakonena kontatuko nuen, laurehun metro lur azpian, Nafarroako zulo ilun eta hezeren batean, hain zuzen.

Eduardo Galeanoren aipu batekin hasiko zen kontakizuna, Xabier Alegriak euskaratutako “Ispiluak” liburutik ebatsia:

Sabaitik zintzilika estalaktitak. Zorutik gora estalagmitak.

Denak kristal hauskorrak dira, haitzen izerdiak sortuak, mendietan urak eta denborak urraturiko haitzuloetako sakonean.

Milaka urte daramate estalaktitek eta estalagmitek ilunpean elkarren bila, tantaz tanta, batzuk gora, behera besteak.

Batzuei milioi bat urte joango zaie elkar ukitzerako.

Estu eta larri, ez.

Aipua amodioaren metafora litzateke, amodio betierekoarena, elkar ukitzeko milioi bat urte itxoiteko prest dauden maitaleena. Amodio erromantiko madarikatua, Disneyren pelikula batean agertzeko modukoa.

Ez zen narrazioko metafora bakarra izanen. Espeleologiako metodoa erabiliko zuten maitaleek beren gorputzetako zokoak eta zuloak miatzeko: lokalizatu, esploratu, topografiatu.

Esplorazio luze baten ondoren, leher eginda itzuliko ziren espeleologoak laurehun metro lur azpian muntatua zuten bibakera. Espeleologoak bi edo hiru izanen ziren. Kandela bat piztuko zuten, bibaka berotzeko. Kanpoko buzoak erantziko zituzten, kobazuloko hezetasun erabatekoa gainetik kentzeko. Beren hatsaren lurrunak tenperatura baxua salatuko zuen itzalen argi-ilunen dantzan. Barneko buzoen kremailerak irekiko zituzten hala ere, izerdia idor zedin.

Laurehun metro lur azpian daude, bakarrik munduan, ama-lurraren errailetan bahituak.

Orduak pasa ahala, gradu batzuk epelduko da bibaka. Ez nahikoa, hala ere.

Zopatxo bat eginen dute metalezko katilu txiki batean eta txandaka edanen dute, lehenik eskuak eta ondoren gorputzak berotzeko.

Esteriletan etzanen dira. Toki ezak hurbilduko ditu beren gorputzak, lozakuetan bilduak. Erabateko iluntasunaren hutsa beren gainera amilduko da argiak itzaltzean.

Une batean isildu eginen dira, bakoitza bere pentsamenduetan korapilatuta. Denbora motel pasako da, oren geologikoetan. Tarteka-marteka mugimendu txikiak eginen dituzte, postura hartu nahian. Beren arnasketa baino ez da entzunen, batek isiltasuna urratuko duen arte:

-Ostia, alimaleko hotza egiten du, ezta?